کیفیت نزول قرآننزول در لغت به معنای فرود آوردن از بالا به پایین است. ۱ - اصطلاح نزول«انحطاط من علو» [۱]
راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ماده نزل، انتشارات قهرمان چاپ استانبول ترکیه، سال ۱۹۸۶ میلادی.
ودر اصطلاح منظور ظهور وحی است بر پیامبر (ص) یعنی نزولی معنوی و روحانی که تنها پیامبر آن را ادراک داشته و حقیقت آن را می‌دانسته. [۲]
رامیار، محمود، تاریخ قرآن، ج۱، ص۱۸۲، انتشارات سپهر تهران، چاپ دوم، سال ۱۳۶۲.
۲ - مراحل نزولقرآن کریم نزول را از نظر زمانی در سه آیه بیان داشته که اگر ترتیب نزول را هم در نظر بگیریم از این قرار می‌شود. ۱. در تعیین ماه نزول فرموده: «شَهْرُ رَمضان الذّی فیه القرآن» «ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده است» ۲. سوره قدر آیه ۱ که می‌فرماید: «انّا اَنْزَلناهُ فی لیلَة القَدر» «ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم» ۳. خداوند در سورۀ دخان آیه ۳ توضیحی درباره این شب که قرآن در آن نازل شده می‌دهد: «اِنّا اَنْزلناهُ فی لیلةٍ مبارکةٍ» «ما آن را در شبی پربرکت نازل کردیم» ۳ - چگونگی نزول قرآنقرآن دو نزول دارد؛ یکی به صورت دفعی و دیگری به صورت تدریجی ، در صورت اول قرآن به صورت یک روح بر پیغمبر نازل شده و مجموع آن بر دل پیامبر فرود آمده و در صورت دوم به صورت تدریجی در طول سال‌ها بر پیامبر نازل شده است. [۶]
علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ج ۲، ذیل آیه ۱۸۳ و ۱۸۵ بقره، مترجم سید محمد باقر موسوی همدانی، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم.
امام خمینی قائل است که چگونگی نزول وحی از امور مجهولی است که تنها پیامبر بر آن اطلاع دارند به اعتقاد امام خمینی عین ثابت پیامبر، جامع تمام اعیان موجودات است و اعیان آن موجودات، مظاهر عین آن حضرت در عالم الهی‌اند و همه شرایع نیز مظهر شریعت اویند. [۹]
خمینی، روح الله، تعلیقات علی شرح الفصوص الحکم و مصباح الانس، ص۱۸۰، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۱۰ قمری.
ازاین‌رو انسان کامل مانند رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) حقایق عقلی را به عالم مثال و از آنجا به عالم ملک تنزل می‌دهد و در واقع این قوت روحی ایشان است که جبرئیل را به این عالم نازل می‌کند و این با حالت اضطراب یا اغمای پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در حین دریافت وحی منافاتی ندارد؛ زیرا این جسم نبی است که از تحمل وحی بی‌تاب است نه قوه روحی ایشان. [۱۰]
خمینی، روح الله، تعلیقات علی شرح الفصوص الحکم و مصباح الانس، ص۳۶-۳۷، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۱۰ قمری.
امام خمینی در بیان چگونگی دریافت وحی بر این باور است که نبی نخستین ظهور مبادی وحی را در مرحله جداشدن نفس از طبیعت و رجوع آن به عالم غیب می‌داند، ازاین‌رو نخست در عالم در مثال مقید صورت غیبی را مشاهده می‌کند و سپس در مثال مطلق تا اینکه برسد به حضرت اعیان علمیه، براین‌اساس رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پس از رسیدن به‌مراتب عوالم بالاتر، فرشتگان و وحی را نازل می‌کند و آنها تابع ولی اعظم و انسان کامل می‌شوند. [۱۱]
خمینی، روح الله، تعلیقات علی شرح الفصوص الحکم و مصباح الانس، ص۳۶-۳۷، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۱۰ قمری.
البته نزول و صعود فرشته به معنایی که در اجسام اتفاق می‌افتد، برای فرشتگان محال است و تنزل آنها چه در مرتبه قلب یا صدر یا حس مشترک ولیّ به طریق تمثل ملکوتی یا ملکی است و در این مقام است که فرشته وحی، به‌صورت محسوس ظاهر می‌شود یا به‌صورت مناسب با شهود حسی متمثل می‌گردد و بر حضرت، حقایق غیبی را القا می‌کند و پیامبر کلام فرشته را به مشیت حق‌تعالی می‌شنود و آن را به‌صورت لوح قدر مشاهده می‌کند؛ بنابراین فرشتگان قدرت دخول در ملک و ملکوت را به طور تمثل دارند و افراد کامل و پیامبران دخول در ملکوت و جبروت را به طور تروّح و رجوع از ظاهر به باطن دارند. [۱۶]
خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی، ج۱۰، ص۲۹۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۴ - رازهای نزول تدریجی۱. معارف اسلامی به ویژه آن دسته که با عمل انسان‌ها در ارتباط است و قوانین فردی و اجتماعی را بیان می‌کند، هنگامی از ثبات و دوام بیشتری برخوردارند که درآن‌ها از شیوه تدریج استفاده شود. که قرآن در آیه ۱۰۶ سوره اسراء می‌فرماید: «قرآنی با عظمت را بخش بخش بر تو نازل کردیم تا آن را به آرامی بر مردم بخوانی» ۲. یکی دیگر از رازهای نزول تدریجی را می‌توان تحریف ناپذیری آن دانست، نزول تدریجی این امکان را فراهم می‌ساخت تا اصحاب ، آیات قرآن را حفظ کنند. بلاغت قرآن از یکسو و عنایت مسلمانان از سوی دیگر همراه با نزول تدریجی آیات، صیانت و حفاظت از وحی الهی را قطعی می‌ساخت. ۳. نزول بسیاری از آیات قرآن، پیوستگی کامل با حوادث و رویدادهای زمان پیامبر اکرم (ص) داشته و چون این حوادث تدریجا به وقوع می‌پیوسته آیات نیز هم زمان با آن نازل می‌شد. [۱۸]
جوان آراسته، حسین، درسنامه علوم قرانی، ج۱، ص۹۱، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم، چاپ سوم سال ۱۳۷۸.
خلاصه حرکت تاریخی اسلام و تحرکی که در مسلمان‌ها ایجاد کرد و شور و نشاطی که در پیکر جامعۀ بشری دمید، آن روح قوی و پرصلابت مسلمان‌ها آن ایثار و فداکاری‌ها، آن گذشت‌ها و بذل جان‌ها همه و همه جریان عظیمی بود که از حرکت ایمان مسلمین صدر اسلام ، مایه می‌گرفت و آن حرکت و ایمان اولیه هیچ سرّ و رمزی نداشت جز این نزول تدریجی آیات و انگیزه اصلی پیروزی اسلام همین نزول تدریجی بود. [۱۹]
رامیار، محمود، تاریخ قرآن، ج۱، ص۲۰۱، انتشارات سپهر تهران، چاپ دوم، سال ۱۳۶۲.
۵ - فهرست منابع(۱) راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، انتشارات قهرمان چاپ استانبول ترکیه، سال ۱۹۸۶ میلادی. (۲) رامیار، محمود، تاریخ قرآن، انتشارات سپهر تهران، چاپ دوم، سال ۱۳۶۲. (۳) علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، مترجم سید محمد باقر موسوی همدانی، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم. (۴) جوان آراسته، حسین، درسنامه علوم قرانی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم، چاپ سوم سال ۱۳۷۸. (۵) قرآن کریم. ۶ - پانویس۷ - منبع• پژوهشکده باقرالعلوم، برگرفته از مقاله «کیفیت نزول قرآن». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. رده‌های این صفحه : دیدگاه های تفسیری امام خمینی
|